Raporty generalicji powstania listopadowego
Raport gen. dywizji Jana Nepomucena Umińskiego, dowódcy I Korpusu Kawalerii skierowany do Rządu Narodowego o przemieszczeniach wojska rosyjskiego oraz położeniu jego Korpusu.
Data i miejsce wydania | 21 V 1831, Brzeziny |
Miejsce przechowywania | AGAD, Władze Centralne Powstania Listopadowego 1830-1831, sygn. 262, s. 202. |
Komentarz |
Jan Nepomucen Umiński (1778-1851) brał udział w powstaniu kościuszkowskim jako adiutant gen. Antoniego Madalińskiego. W czasie wojen napoleońskich, w 1806 r., walczył pod Gdańskiem i Tczewem. Ranny, dostał się do pruskiej niewoli. W 1807 r. zwolniony w stopniu majora, wstąpił do armii francuskiej. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego przeniósł się do armii Księstwa. W Poznaniu dowodził szwadronem Gwardii Honorowej. Uczestniczył w kampanii 1812 r., walcząc pod Borodino i Smoleńskiem. W bitwie pod Lipskiem (1813 r.) został ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej. W tym samym roku otrzymał awans na stopień generała. W 1815 r. ponownie wstąpił do armii Królestwa Polskiego. Rok później odszedł z armii i osiadł w Smolicach. W 1820 r. założył Związek Kosynierów, później został członkiem Towarzystwa Patriotycznego, za co władze pruskie skazały go na 6 lat więzienia. W 1830 r., po wybuchu powstania listopadowego, uciekł z więzienia w Głogowie. Początkowo jako prosty żołnierz bił się pod Wawrem i Grochowem. Gen. Henryk Dembiński powierzył mu dowództwo nad I Korpusem Kawalerii. Dowodził w wygranej bitwie pod Jędrzejowem (13 maja). Brał udział w bitwie pod Ostrołęką, bronił Warszawy, a po jej zdobyciu przez Rosjan, przez jeden dzień (23 IX 1831 r.) był wodzem naczelnym. Po upadku powstania wyemigrował do Francji. Był współpracownikiem ks. Adama Jerzego Czartoryskiego oraz jednym z założycieli Towarzystwa Literackiego w Paryżu (1832 r.). Zmarł w Wiesbaden. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari. Raport gen. Umińskiego skierowany do Rządu Narodowego omawia położenie jego Korpusu oraz przemarsze wojsk rosyjskich w końcu maja. Na początku maja 1831 r. Rząd Narodowy zaczął niepokoić się biernością wodza naczelnego Jana Skrzyneckiego. Polakom były potrzebne zwycięstwa, bez których o ewentualnej pomocy politycznej i finansowej z zagranicy nie mogło być mowy. Skrzynecki odmówił przeprowadzenia akcji przeciwko głównym siłom Iwana Dybicza. Zgodził się na trudną, ale przy szybkim działaniu, rokującą duże nadzieje wyprawę polskiej armii głównej, w sile 45 tys. żołnierzy, z rejonu Mińsk-Kałuszyn, przeciwko liczącym 28 tys. żołnierzy doborowym oddziałom gwardii, rozłożonym w rejonie Łomża-Śniadowo-Ostrołęka. Wódz naczelny chciał jedynie zmusić gwardię do powrotu do Rosji. 12 maja wojska polskie ruszyły na północ. Naprzeciw Dybicza zostawiono jedynie korpus osłonowy pod dowództwem gen. Umińskiego. 17 maja w okolicach Śniadowa główna armia polska stanęła naprzeciw gwardii, mając oczywistą przewagę pozycyjną. Los gwardii był przesądzony, lecz Skrzynecki odrzucił plan natarcia przedstawiony przez Ignacego Prądzyńskiego. Nastąpiła dwudniowa przerwa w polskich operacjach. To pozwoliło gwardii wycofać się bezpiecznie. Po fatalnej decyzji Skrzyneckiego Polacy odeszli spod Tykocina, gdyż Dybicz, idący na pomoc gwardii, przeszedł Bug i trzema kolumnami skierował się na Węgrów, Sokołów i Rogów. Nad rzeką Kostrzyń pozostał gen. rosyjski Piotr Pahlen II z 10 batalionami, 32 szwadronami i 26 działami. Miał utrzymać swoje siły skupione pod Suchą i osłaniać Siedlce, a w razie silniejszego nacisku nieprzyjaciela, cofnąć się na Brześć. Pozostawiony na szosie brzeskiej Umiński nie utrudniał ruchu Dybicza ku Bugowi i z położenia Pahlena II nie skorzystał. Mógł rozpocząć natarcie, odrzucić go ku północy, zająć Siedlce i przeciąć połączenie Dybicza z Brześciem lub też przez Węgrów i Nur połączyć się z Tomaszem Łubieńskim, który 20 maja przerzucił most w Nurze i powiększyć jego grupę do 24 tys. żołnierzy, a przez to poważnie oddziaływać na dalszy przebieg wypadków. Po bitwie pod Jędrzejowem Umiński wycofał się do Brzezin i tu pozostał do 19 maja, zajmując jedynie Mińsk i Stanisławów. Dalej posunął się do Janowa, wysyłając straż przednią do Kałuszyna, a podjazdy nad Liwiec i Kostrzyń. W prezentowanym dokumencie Umiński raportuje Rządowi Narodowemu z Brzezin, że wojska nieprzyjaciela zajęły pozycje między Brzezinami a Dębem, pozostawiając oddziały w Kałuszynie. Na podstawie doniesień miejscowej ludności uzyskano informacje, że siły nieprzyjaciela udały się w kierunku Suchej ku Siedlcom. Chcąc upewnić się o rzeczywistej sytuacji, Umiński wysłał rozpoznanie do Latowicza. Wg zeznań jeńców („niewolników”) Korpus Pahlena II pozostał w Suchej, a reszta armii wyruszyła w kierunku Brześcia Litewskiego. Raport sporządzony własnoręcznie przez Umińskiego, opatrzony jest jego oryginalnym podpisem. |
Podgląd ilustracji | |
Warto przeczytać |
|
Opis zewnętrzny | Rkps, oryg., jęz. polski, karty papierowe w poszycie: „O utarczkach, bitwach”. |
Autor komentarza | Małgorzata Osiecka |
Digitalizacja dokumentu | Karol Zgliński |