Do pierwszych regularnych walk między wojskiem polskim i rosyjskim doszło w lutym 1831 r. W dniach 5-6 lutego 1831 r., zgromadzona w rejonie Białegostoku armia rosyjska dowodzona przez feldmarszałka Iwana Dybicza, w 11 kolumnach, liczących ponad 100 tys. żołnierzy, wkroczyła na terytorium Królestwa Polskiego, aby stłumić powstanie. Plan Dybicza zakładał rozbicie wojsk polskich na lewym brzegu Bugu lub na prawym brzegu Narwi i szybki marsz na Warszawę. Zamiary te pokrzyżowała odwilż, która zmusiła Rosjan do zmiany strategii. Armia rosyjska musiała przekroczyć Bug pod Brokiem i Grannem i skierować się w stronę Liwca. Pierwsza i zarazem zwycięska bitwa powstania listopadowego między dywizją jazdy gen. brygady i dowódcy kawalerii wojsk powstańczych Józefa Dwernickiego a rosyjską dywizją strzelców konnych Fiodora Geismara odbyła 14 II 1831 r. się pod Stoczkiem Łukowskim.

Józef Dwernicki (1779-1857) rozpoczął karierę wojskową w 1791 r., ochotniczo wstępując do artylerii polowej; po kilku latach przerwy kontynuował ją w armii Księstwa Warszawskiego. Brał udział w kampanii 1809 r., a rok później został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Jako szef szwadronu 15. pułku ułanów odbył kampanię 1812 r. W 1813 r. cesarz Napoleon Bonaparte odznaczył go krzyżem złotym Legii Honorowej. Po bitwie pod Lipskiem Dwernicki awansował na pułkownika. Po upadku Napoleona i utworzeniu Królestwa Kongresowego Dwernicki powrócił, wraz z wojskiem, do kraju. W 1815 r. został dowódcą 2. pułku ułanów, który początkowo stacjonował w rejonie Podlasia i Lubelszczyzny, następnie w Suwałkach. Dwernicki dowodził tym pułkiem przez 14 lat, otrzymując liczne odznaczenia i ordery. W 1826 r. pułk Dwernickiego pełnił służbę w Warszawie. Z okazji koronacji Mikołaja I na króla polskiego w 1829 r. wojskowi otrzymali liczne awanse, a Józef Dwernicki został awansowany na stopień gen. brygady i przydzielony do sztabu dywizji strzelców konnych dowodzonych przez gen. Stanisława Klickiego. Z rozkazu gen. Klickiego Dwernicki objął dowództwo I Brygady w tej dywizji. Po wybuchu powstania Dwernicki został wezwany z Sieradza, gdzie dowodził 3. pułkiem strzelców konnych do Warszawy. Tu powierzono mu dowództwo nad nowymi dywizjonami, które praktycznie musiał formować od początku. Do stycznia 1831 r. sformował i uzbroił 18 szwadronów gotowych do walki. W końcu stycznia Dwernicki, na rozkaz Rządu Narodowego, został dowódcą wydzielonego korpusu, który miał udać się na Ruś, w celu wywołania tam powstania. Po tej nominacji generał przyjął delegację z Ukrainy, Podola i Wołynia, która zaproponowała mu utworzenie Legii Wołyńskiej pod jego dowództwem. Legia miała wejść w skład korpusu gen. Dwernickiego. Sytuacja w kraju uległa jednak zmianie. Do Królestwa wkroczyły wojska rosyjskie. W tej sytuacji wódz naczelny ks. Michał Gedeon Radziwiłł rozkazał Dwernickiemu sformowanie grupy, która miała podjąć działania zaczepne przeciwko Rosjanom. 10 II 1831 r. generał przeprawił się po lodzie przez Wisłę pod Miniszewem. Pomimo, że przeszedł na prawy brzeg Wisły, gdzie wojskami dowodził gen. Franciszek Żymirski, Dwernicki nadal podlegał dowódcy sił zbrojnych na lewym brzegu - gen. Klickiemu. Jednak od czasu przeprawy słuch po nim zaginął. Gen. Dwernicki był doskonałym żołnierzem i dowódcą, cieszącym się zaufaniem swoich żołnierzy, jednak „miał skłonność do chodzenia luzem”, a ta cecha oraz brak sprecyzowanej jasno podległości wojskowej niejednokrotnie umniejszały rangę jego dokonań. Dopiero wieczorem, 15 II 1831 r. nadeszły raporty o już zakończonej i wygranej bitwie pod Stoczkiem Łukowskim. Jeden z raportów otrzymał bezpośredni zwierzchnik Dwernickiego, gen. dywizji Stanisław Klicki (1775-1847, zastępca naczelnego wodza, członek Rady Wojennej, internowany przez Rosjan, zesłany do Kostromy). Raport ten opublikowano w dodatku nadzwyczajnym do nr 46 „Dziennika Powszechnego Krajowego”, gazecie będącej organem prasowym rządu. Przed wybuchem powstania, pomimo ograniczeń cenzury na terenie Królestwa ukazywało się 2/3 wszystkich gazet i czasopism wydawanych wówczas na polskich ziemiach przedrozbiorowych. Rząd początkowo finansował „Monitor Warszawski”, wydawany przez Komisję Wyznań i Oświecenia, który nie zyskał uznania czytelników, a następnie wyżej wymieniony „Dziennik Powszechny Krajowy”. W piśmie przewodnim do raportu gen. Klicki napisał: „po wysłaniu jenerała Dwernickiego przez Mniszew na prawy brzeg Wisły, długo byłem niespokojny, iż żadnej od niego nie miałem wiadomości; gdy tymczasem śmiały ten generał układał sobie w myśli zrobić nam niespodziewaną przyjemność przez zwycięstwo odniesione nad wysławionym jenerałem Geismar”. W przesłanym raporcie, oprócz ogólnego opisu bitwy i poniesionych strat własnych i nieprzyjaciela, Dwernicki bardzo pochlebnie pisał o postawie swych żołnierzy: „zimna krew i spokojność młodych ludzi, a młodszych jeszcze, bo dopiero od kilkunastu dni formowanych, przechodzi wszelką moc wyrażenia”. Inny raport wysłał Dwernicki do wiadomości Rządu Narodowego z obozu pod Parysowem.

• Kieniewicz S., Zahorski A., Zajewski W., Trzy powstania narodowe: kościuszkowskie, listopadowe i styczniowe, Warszawa 1994;
• Pawłowski B., Dutkiewicz J., Dwernicki Józef, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków 1948, s. 19-22;
• Pawłowski B., Stoczek, Lwów 1934;
• Rostocki W, Rola wodzów naczelnych w powstaniu listopadowym. Studium historyczno-prawne, Wrocław 1955;
• Spórna M., Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich. Kraków 2006;
• Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego, Warszawa 1980;
• Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1930.