Przeglądasz rozdział:

Emigracja popowstaniowa


Pismo gen. Józefa Dwernickiego, prezesa Komitetu Narodowego Emigracji Polskiej, do Antoniego Ostrowskiego w sprawie obchodów rocznicy powstania listopadowego.

Data i miejsce wydania 22 XI 1833, Paryż
Miejsce przechowywania AGAD, Archiwum Ostrowskich z Ujazdu, sygn. 177, s. 5-6.
Komentarz
Pierwsza strona dokumentu Kliknij aby powiększyć

Komitet Narodowy Polski (KNP), założony 8 XII 1831 r. w Paryżu przez Joachima Lelewela, był pierwszą demokratyczną organizacją emigracji po powstaniu listopadowym, dążącą do szybkiego podjęcia walki o wyzwolenie Polski. Jednakże od wiosny 1832 r. przechodził poważny kryzys. Przyczyniła się do tego secesja radykałów i założenie Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (TDP). W czerwcu 1832 r. delegaci zebrani w Paryżu nie zdołali porozumieć się z Lelewelem i oświadczyli, że KNP stracił zaufanie rodaków. Ostatecznie władze francuskie w grudniu 1832 r. rozwiązały KNP. Na gruncie tych zmian powstał Komitet Narodowy Emigracji Polskiej (KNEP), zwany również Komitetem Dwernickiego lub Komitetem Narodowym Tułactwa Polskiego. Komitet, jako centrowe ugrupowanie polityczne, mające na celu zjednoczenie emigracji, wyłonił się po kilku miesiącach narad i układów ośrodków emigracji z Avignon, Linel, Lons-le-Saunier i Salins, którzy 29 VIII 1832 r. podpisali w Besançon Akt założenia Komitetu Narodowego Polskiego i Ziem Zabranych. Nowo powołana organizacja miała czuwać nad interesem narodowym polskim, stać na gruncie praw narodu polskiego, oraz dbać o materialno-organizacyjne sprawy emigracji. W skład Komitetu weszli: gen. Józef Dwernicki, jako przewodniczący Komitetu oraz członkowie, m.in.: gen. Ludwik Pac, gen. Jan Sierawski, gen. Antoni Ostrowski, gen. Jan Umiński, Teodor Morawski, Andrzej Plichta, Franciszek Wołowski, Stanisław Worcell, Aleksander Jełowiecki i Michał Hube. Komitet Narodowy Emigracji Polskiej odbył pierwsze posiedzenie 22 X 1832 r. w Paryżu.

Od października 1832 r. istniały formalnie dwie centralne organizacje emigracyjne, które rościły sobie prawo do reprezentowania interesów materialnych i dążeń politycznych całego wychodźstwa polskiego - Komitet Narodowy Emigracji Polskiej i Towarzystwo Demokratyczne Polskie.

Komitet Narodowy Emigracji Polskiej organizował akcje pomocy pieniężnej dla ubogich emigrantów, wspomagał „Tygodnik Emigracji Polskiej”, powołał Komisję Funduszy Emigracyjnych (składkowa kasa zapomogowa). Nie zdołał jednakże przedstawić szerszego programu w sprawach społeczno-politycznych, nie wpływał na ogół emigracji, ale ulegał różnym sugestiom i naciskom. Kryzys w Komitecie stał się widoczny już w styczniu 1833 r., gdy jego trzej członkowie - Teodor Morawski, gen. Jan Umiński i Franciszek Wołowski uznali działalność KNEP za iluzoryczną i zrezygnowali z członkostwa. Po wygłoszeniu 17 V 1833 r. przez Dwernickiego odezwy krytykującej partyzantkę pułkownika Józefa Zaliwskiego wystąpili z KNEP następni członkowie: Stanisław Worcell i Andrzej Plichta. Kolejne przeprowadzane wybory uzupełniające, w których wzięło udział mniej niż połowa emigrantów, nie przyniosły poprawy sytuacji w Komitecie. W lutym 1834 r. zrezygnował z funkcji członka Komitetu gen. Sierawski, w miesiąc później gen. Dwernicki zapowiedział rozwiązanie martwego w zasadzie KNEP. Definitywnie KNEP zakończył działalność 15 maja 1834 r.

Jedną z form działalności KNEP było organizowanie uroczystych obchodów rocznicowych powstania listopadowego. W 1833 r. postanowiono uczcić rocznicę wybuchu powstania listopadowego nabożeństwem i ogólnym zebraniem emigrantów w Paryżu. Obradom przewodniczyli gen. Dwernicki i gen. Marie Joseph de La Fayette (polityk, jeden z głównych przywódców rewolucji francuskiej, członek Stanów Generalnych, dowódca Gwardii Narodowej, współzałożyciel i przewodniczący Francusko-Polskiego Komitetu Pomocy dla powstania listopadowego). Dwernicki poprosił o wygłoszenie mowy na tej uroczystości m.in. Antoniego Ostrowskiego, byłego uczestnika powstania, dowódcę Gwardii Narodowej, członka Komitetu Obrony Stolicy.

Wybuch powstania zastał Ostrowskiego w Lipsku. Do Warszawy dotarł pod koniec 1831 r., gdzie z rąk gen. Józefa Chłopickiego otrzymał nominację na dowódcę Gwardii Narodowej i stopień generała. Ostrowski nie sprawdził się jako dowódca Gwardii Narodowej i 23 sierpnia 1831 r. podał się do dymisji. Pod koniec września poprzez Podgórze, Brno, Drezno i Lipsk dotarł do Paryża. W Paryżu oscylował między liberalno-konserwatywnym obozem ks. Adama Jerzego Czartoryskiego a demokratami z kręgu Lelewela. Antoni Ostrowski sympatyzował również z KNEP, był jego członkiem do końca działalności Komitetu. Dużo energii poświęcał na próby zwołania Sejmu na emigracji, w którym upatrywał czynnik jednoczący podzieloną polską emigrację. Był także głównym redaktorem tzw. aktu 25 posłów z 1833 r., którzy opowiadali się za zwołaniem Sejmu w Paryżu. Żywił wygórowaną ambicję jednoczenia emigracji wokół kadłubowego Sejmu.

Na emigracji w Paryżu Ostrowski wspierał finansowo polskie instytucje naukowe i kulturalne. Pisane przez Ostrowskiego okolicznościowe artykuły i odezwy oraz wygłaszane mowy dotyczyły albo jego roli w czasie powstania listopadowego, albo emigracji.

Podgląd ilustracji
Warto przeczytać
  • Kalembka S., Wielka emigracja 1831-1863, Toruń 2003;
  • Kalembkowa-Wencel Urszula, Działalność gen. Józefa Dwernickiego na emigracji w latach 1832-1848, Warszawa-Poznań-Toruń 1978, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, r. 1979, z. 1;
  • Kotewicz R., Antoni Ostrowski 1782-1845. Ziemianin - przemysłowiec, założyciel Tomaszowa Mazowieckiego, Warszawa 1995;
  • Ostrowski A. Pamiętnik z czasów powstania listopadowego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961;
  • Zajewski W., Antoni Ostrowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków 1979, s. 546-550;
  • Żaliński H., Stracone szanse. Wielka Emigracja a powstanie listopadowe, Warszawa 1982.
Opis zewnętrzny Rkps, oryg., jęz. polski, bifolium papierowe w aktach luźnych z jednostki: „Obchody na emigracji rocznicy wybuchu Powstania Listopadowego [...]”.
Autor komentarza Małgorzata Witecka
Digitalizacja dokumentu Karol Zgliński