W końcowym okresie działalności Sejmu nadzwyczajnego i w warunkach zbliżającego się zagrożenia Warszawy przez nieprzyjaciela, ujawniła się niemożność utrzymania wymaganego quorum, potrzebnego do podejmowania uchwał. Dlatego też 19 i 26 II 1831 r. połączone izby – sejmowa i senacka – uchwaliły, że do legalności obrad i prawomocności powziętych uchwał wystarcza obecność mniejszej liczby posłów, senatorów i deputowanych. Licząc się z możliwością opuszczenia Ojczyzny, uregulowano też możliwość pracy w tzw. małym komplecie to jest 11 senatorów i 33 członków Izby Poselskiej, a w wypadku obrad izb połączonych quorum mogły stanowić 33 osoby.

Wobec trudności z dotarciem na obrady części posłów i senatorów, od 18 IV 1831 r. obie izby obradowały w Warszawie na zasadzie izb połączonych, podobnie jak na sześciu sesjach w Zakroczymiu i jednej – ostatniej – w Płocku, jakie odbyły się w kraju, po upadku stolicy.

Na podstawie powyższych uchwał oraz uroczystego przyrzeczenia obu izb, złożonego na sesji w Zakroczymiu, gdzie parlamentarzyści zapewnili, że po opuszczeniu kraju zgromadzą się gdziekolwiek na obcej ziemi i na nowo podejmą obrady, z początkiem 1832 r. zaczęto czynić próby rekonstrukcji polskiego parlamentu we Francji. Nie było to bezzasadne, skoro po upadku powstania listopadowego znaczna liczba posłów i senatorów znalazła się na emigracji, przede wszystkim właśnie we Francji. Ponadto posłowie i senatorowie, którzy udali się na emigrację, w dalszym ciągu mieli mandat dany od narodu, jakiego nie mogła mieć żadna powstała na emigracji organizacja.

Zwolennicy idei wskrzeszenia Sejmu na obczyźnie ufali, że stanie się on władzą zwierzchnią dla emigracji, a w dalszej perspektywie dla kraju, zapobiegnie rozprzężeniu i stanie się spójnią wychodźstwa. Jednak, pomimo że liczba parlamentarzystów pozwalała na zwołanie małego (33 osoby) kompletu wystarczającego do powzięcia uchwał, to w zasadzie nigdy nie udało się go zebrać. Przyczyną takiego stanu rzeczy było rozbicie ideowe emigracji, zmiana orientacji politycznych zasiadających w Sejmie osób, obawa, że przyjęte na emigracji uchwały mogą być nieakceptowane przez ogół wychodźstwa.

Nie oznacza to jednak, że liderzy sejmowi nie podejmowali prób wskrzeszenia Sejmu na emigracji, prawnie uzasadniając swoje stanowisko uchwałami podjętymi przez parlamentarzystów w lutym 1831 r.

Początkowo wielkim rzecznikiem i animatorem powołania reprezentacji narodu na wychodźstwie był Joachim Lelewel, poseł z ziemi żelechowskiej, twórca Komitetu Narodowego Polskiego we Francji. Gorącym orędownikiem tej idei był także Bonawentura Niemojowski, poseł wartski, z grupą „Kaliszan”. W późniejszych latach, po 1834 r., próby odbudowy Sejmu emigracyjnego podejmował senator, wojewoda Antoni hr. Ostrowski. Połączone izby miały obradować w Paryżu w przewidzianym przez uchwałę sejmową zmniejszonym składzie 33 reprezentantów. Pomysłom tym sprzyjał ze strony francuskiej gen. Marie Joseph de La Fayette. Idei tej był przeciwny Adam ks. Czartoryski i jego ugrupowanie, obawiając się, jak pisze historyk Sławomir Kalembka, mniejszościowego udziału w nim swoich zwolenników oraz utraty pozycji półoficjalnego reprezentanta interesów polskich na arenie międzynarodowej. Czartoryski osobiście uważał, że władza na wygnaniu nie tylko, że jest nadzwyczajna, ale i bezsilna. Z przyczyn ideowych przeciwne było także Towarzystwo Demokratyczne Polskie, wychodząc z założenia, że organ ten nie będzie w żadnym stopniu reprezentatywny.

Początkowo senatorowie, posłowie i deputaci spotykali się na tak zwanych zebraniach „familijnych”, które nie miały mocy prawnej i nie były wiążące dla ogółu. Dopiero 3 I 1833 r., po wielokrotnym przekładaniu terminów i licznych spotkaniach posłów i senatorów, udało się zwołać do Paryża 30 posłów i 4 senatorów. Zebranie odbyło się w hotelu „Wagram” i początkowo miało charakter zebrania nieoficjalnego. W dwa dni później zebrani reprezentanci, większością 19 głosów do 14, ogłosili Sejm za otwarty. Niestety, układ polityczny sił na emigracji w tym działalność ks. Czartoryskiego, który wpłynął na decyzję 11 posłów o przekonaniach konserwatywnych, spowodowały, że oficjalne rozbicie obrad (brak quorum) nastąpiło już pod koniec stycznia 1833 r., pomimo iż 25 senatorów, posłów i deputowanych opowiedziało się za działalnością Sejmu na emigracji.

Ponowna próba wskrzeszenia Sejmu emigracyjnego nastąpiła w latach 1835-1836. Jednak sytuacja wychodźstwa polskiego w tym okresie znacznie się różniła od tej sprzed trzech czy czterech lat. Coraz bardziej stawało się widoczne zjawisko stopniowego odsuwania się emigrantów od uczestnictwa w życiu politycznym, zaś sam autorytet Sejmu był silnie nadszarpnięty przez ostrą krytykę jego przeciwników. Jednak na skutek zabiegów Antoniego hr. Ostrowskiego, w 1835 r. znowu zaczęto się gromadzić na spotkaniach familijnych, zbierać podpisy od tych, którzy byli gotowi obradować w zmniejszonym komplecie.

Prezentowany dokument jest listem Antoniego Ostrowskiego do 37 przebywających w Paryżu i Wersalu parlamentarzystów z ankietą, w której mają się wypowiedzieć, czy widzą konieczność spotkania się na „konferencji” i zaprotestowania przeciwko próbom nacisku dworu petersburskiego w sprawie windykacji pewnych sum ze skarbu narodowego. Ankieta jest częściowo wypełniona, zawiera też spis 11 posłów i senatorów zamieszkujących wówczas we Francji (poza Paryżem), Belgii, Anglii, Szwajcarii i Włoszech.

Ostatnie zebranie parlamentarzystów, w niepełnym komplecie, z inicjatywy Ostrowskiego odbyło się 12 X 1835 r. Sprawa zwołania Sejmu wypłynęła ponownie w 1848 r. za sprawą Czartoryskiego, jednak i ta inicjatywa upadła wobec nikłego zainteresowania posłów i senatorów.

• Ajnenkiel J., Historia sejmu polskiego, t. 2, cz.1,Warszawa 1989;
• Cygler B., Joachim Lelewel a problem sejmu na emigracji w latach 1832-1848, „Przegląd Humanistyczny”, Warszawa 1969, nr 2, s.109-123;
• Kalembka S., Wielka Emigracja, Polskie wychodźstwo polityczne w latach 1831-1862, Warszawa 1971;
• Szpotański S., Sejm w emigracji, „Biblioteka Warszawska”, t. 2, z.1, Warszawa 1908.