W dzień po wybuchu Powstania, 30 listopada, Rada Administracyjna uznała za jedną z kluczowych spraw utrzymanie porządku w zrewoltowanej Warszawie. Za ład w mieście odpowiadała Straż Bezpieczeństwa Publicznego. Rada powołała wówczas Piotra Łubieńskiego, przedstawiciela stronnictwa konserwatywnego, na jej naczelnika. Za jeden z głównych celów Łubieński postawił sobie rozbrojenie ludu, postrzegając w nim potencjalne zagrożenie, żywioł który mógł być trudny do opanowania przez władze powstańcze. W związku z tym Straż najwcześniej rozpoczęła służbę na Powiślu, Starym Mieście i w najbliższych ich okolicach, czyli tych rejonach, które zamieszkane były przez biedniejszą część mieszkańców miasta.

Pod wpływem radykalizacji nastrojów społecznych, 3 XII 1830 r. Rada Administracyjna rozwiązała się i jej miejsce zajął Rząd Tymczasowy, na jego prezesa zaś wyznaczono księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Następnie, 5 grudnia, gen. Józef Chłopicki ogłosił się dyktatorem Powstania. Władze municypalne nadal za jedną z kluczowych kwestii uznawały utrzymanie spokoju w mieście, co realizowały za pomocą Straży Bezpieczeństwa. Jednak Rząd Tymczasowy uznał za konieczne utworzenie swego rodzaju milicji obywatelskiej, którą powołano do życia 11 grudnia pod nazwą Gwardii Narodowej.

Do Gwardii Narodowej powoływano mieszkańców stolicy, mężczyzn w wieku od 18 do 50 lat, z rodzin posiadających własność albo dochody wynoszące powyżej 3 tysiące złotych rocznie. Gwardia składała się z 2 pułków pieszych (15 batalionów w Warszawie - tyle, ile było cyrkułów miejskich, a na Pradze z 2 kompanii) oraz z jazdy. Od stycznia 1831 r. w jej skład weszła też artyleria. Gwardzistom nie wypłacono żołdu.

Gwardia liczyła w różnych okresach Powstania od około 4,5 do 6,2 tys. osób. Choć potencjalnie mogła to być istotna siła wojskowa, to jednak nie odegrała większej roli militarnej (wynikało to też z faktu, że gwardia miała działać w granicach miasta, bądź najdalej pół mili za nimi), natomiast w powstańczym życiu politycznym zachowała postawę neutralną nie angażując się ani po stronie konserwatystów, ani zwolenników radykalniejszych działań.

Dowódcą gwardii był przez kilka miesięcy hr. Antoni Ostrowski (ur. 27 V 1782 r. w Warszawie, zm. 4 grudnia 1845 w Les Maderes we Francji), co może wyjaśniać znalezienie się druku uchwały Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w zbiorze Ostrowskich z Ujazdu przechowywanego w AGAD.

• Kieniewicz S., Zahorski A., Zajewski W., Trzy powstania narodowe, Warszawa 2006;
• Skowronek J., Tessaro-Kosimowa I., Warszawa w powstaniu listopadowym, Warszawa 1980.