Antoni Giełgud (1792-1831) pochodził ze Żmudzi. W czasie wojen napoleońskich w 1806 r., dowodził bitwą pod Gdańskiem, zastępując rannego gen. Henryka Dąbrowskiego. Uczestniczył w kampanii 1812 r., w której własnym kosztem wystawił pułk piechoty, wchodzący w skład załogi twierdzy Modlin. Został mianowany na stopień pułkownika przez cesarza Napoleona, a w 1818 r. na generała brygady przez ks. Konstantego. W powstaniu listopadowym odznaczył się w bitwach pod Wawrem, Białołęką i Olszynką Grochowską. Po tej ostatniej, rozkazem naczelnego wodza Jana Skrzyneckiego, został mianowany dowódcą II dywizji piechoty. Po przegranej bitwie pod Ostrołęką (26 maja) został skierowany na Litwę w celu podtrzymania powstania w tym rejonie. 29 maja odniósł zwycięstwo pod Rajgrodem, otwierając sobie tym samym drogę do Wilna. Na Litwie połączył swoją dywizję z wysłanym wcześniej małym korpusem gen. Dezyderego Chłapowskiego. Działania korpusu na Litwie były nieudane i zakończyły się przekroczeniem granicy pruskiej oraz rozbrojeniem powstańców. 13 VII 1831 r., w trakcie przekraczania granicy, Giełgud został zastrzelony przez podwładnego, kapitana 7. pułku piechoty Stefana Skulskiego. Giełgud był odznaczony orderem św. Stanisława II klasy, z nadania Aleksandra I oraz krzyżem kawalerskim Orderu Virtuti Militari.

Raport Giełguda skierowany do Rządu Narodowego przedstawia stan jego Korpusu oraz opisuje bitwę pod Rajgrodem. Stosownie do rozkazu naczelnego wodza nakazującego marsz na Litwę w celu udzielenia pomocy powstańcom, 25 maja Giełgud opuścił Łomżę i skierował się na linię Stawiska-Szczucin-Grajewo. Tu połączył się z oddziałem pułkownika Wacława Sierakowskiego. W tym samym czasie rosyjski generał Fabian Gottlieb von der Osten-Sacken otrzymał rozkaz opanowania Łomży i o świcie 29 maja opuścił umocnienia w Rajgrodzie, pozostawiając w mieście 2 pułki piechoty moskiewskiej. Niedaleko wsi Miecze Rosjanie natknęli się na kawalerię straży przedniej Giełguda. Zaskoczeni, zaczęli wycofywać się w kierunku na Rajgród. Koło jeziora Czarne doszło do potyczki, w której Giełgud wzmocniwszy swoje lewe skrzydło, odparł przeciwnika. W tym samym czasie gen. Henryk Dembiński rzucił dwa szwadrony jazdy poznańskiej na Rajgród, dokąd zaczęli wycofywać się rozbitkowie Sackena. Szarża ta, prowadzona przez mjr. Franciszka Mycielskiego, załamała się pod ogniem piechoty rosyjskiej, a sam major zginął. Po czterech godzinach walki Polacy zdobyli Rajgród. W tej sytuacji Osten-Sacken wydał rozkaz odwrotu na Augustów, odsłaniając drogę na Litwę. Zwycięstwo pod Rajgrodem zmieniło położenie Giełguda i złagodziło wrażenie przegranej pod Ostrołęką. Mógł on teraz maszerować na Wilno. Jednak opieszały pościg i brak łączności z powstańcami nie doprowadził do przecięcia Sackenowi drogi na Grodno.

W prezentowanym dokumencie Giełgud raportuje Rządowi Narodowemu z okolic Suwałk, że oddziały polskie po opuszczeniu Łomży natknęły się na korpus Sackena i stoczyły bitwę pod Rajgrodem. Wojsko polskie walczyło „z największym zapałem” i odniosło „zupełne zwycięstwo”. Do niewoli dostało się 1200 rosyjskich żołnierzy. Zginęło 200 żołnierzy polskich w tym, mjr Mycielski. W końcowych zdaniach Giełgud informuje Rząd o grabieżach i niszczeniu magazynów żywności przez cofające się siły nieprzyjaciela. Raport sporządzony własnoręcznie przez Giełguda, opatrzony jest jego oryginalnym podpisem.

• Chludziński T., Szlakami powstania listopadowego, Warszawa 1985;
• Przewodnik po polach bitew wojny polsko-rosyjskiej 1830-1831, pod red. O. Laskowskiego, Warszawa 1931;
• Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 r., Warszawa 1930;
• Wojna polsko-ruska 1831 r., oprac. A. K. Puzyrewski, Warszawa 1899;
• Wyprawa na Litwę opowiedziana wg zapisków hr. Macieja Mielżyńskiego, Kraków 1908;
• Zarembianka Z., Giełgud Antoni [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 438-440.