Autor traktatu o pokoju, Wojciech Bogumił Jastrzębowski, urodził się w 1799 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Wykształcenie uniwersyteckie zdobył w Warszawie, studiując najpierw budownictwo i miernictwo, a następnie historię naturalną na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę naukową w gabinecie fizycznym UW. Zaowocowała ona m. in. wynalezieniem „kompasu polskiego czyli gnomografu” oraz opracowaniem obserwacji meteorologicznych prowadzonych przez astronomów w obserwatorium Zamku Królewskiego w Warszawie. Wyniki swoich prac Jastrzębowski referował na posiedzeniach Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (TPN), do którego został przyjęty w 1829 r.

Po wybuchu powstania listopadowego wstąpił jako szeregowy żołnierz do baterii artyleryjskiej Gwardii Narodowej Warszawskiej. Podczas wielkiej parady Gwardii na placu Saskim w Warszawie Jastrzębowski przemówił do zebranych ochotników, wzywając ich na front, za co otrzymał podziękowania od samego dowódcy gwardii gen. Antoniego Ostrowskiego. Jako artylerzysta zwiedzał w lutym 1831 r. pobojowiska bitew polsko-rosyjskich i, jak później pisał, widoki te zrodziły jego przemyślenia na temat cierpień ludzkich powodowanych wojnami i sposobów zapobiegania im.

Od tego czasu, „w chwilach wolnych od zatrudnień żołnierskich”, czyli strzeżenia bezpieczeństwa publicznego w Warszawie, spisywał swe myśli, nadając im formę traktatu o przymierzu wieczystym między narodami ucywilizowanymi.

Pisanie traktatu (przynajmniej jego pierwszej wersji) Jastrzębowski zakończył w marcu 1831 r., bo już 21 marca dziennik „Merkury” opublikował wybór fragmentów tego dzieła. Redakcja poddawała ocenie czytelników walory traktatu, który pojawił się w czasie zbrojnego wystąpienia Polaków o wolność. Rękopis autor złożył 1 V 1831 r. w zbiorach TPN. Składał się on z przedmowy, datowanej 21 II 1831 r. w Grochowie pod Warszawą, części wstępnej, historiozoficznej i części ustrojowej, datowanych jako całość w Warszawie, 30 IV 1831 r.

W części wstępnej Jastrzębowski zamieścił rozważania na temat wojen – ich przyczyn i możliwości ich unikania, a w części ustrojowej prezentowany tu projekt konstytucji ogólnoeuropejskiej zatytułowany: „Niektóre myśli do prawa ustalającego wieczny pokój w Europie”, której przyjęcie mogłoby zapobiec wojnom. Projekt konstytucji, w znacznie zmienionej wersji, ukazał się w Warszawie w formie broszurki datowanej 3 V 1831 r. ze wstępem parodiującym manifest carski, a rozpoczynającym się słowami: „My z łaski najłaskawszego Mikołaja I Najszaleńsi buntownicy polscy [...]”.

Mottem projektu konstytucji europejskiej Jastrzębowskiego była myśl starożytnego historyka rzymskiego Liwiusza: Pax data in has leges („Pokój dany jest w prawach”). Tylko w prawach – narodowych i europejskim – oraz ich przestrzeganiu mogła znaleźć Europa gwarancję pokoju.

W części historiozoficznej autor wskazywał jako źródła wszelkich nieszczęść namiętności ludzkie, które biorą górę nad rozumem. Siłę oręża jako środka rozstrzygania sporów proponował zastąpić siłą prawa. Aby zaś wyeliminować wojny należałoby – zdaniem Jastrzębowskiego – całkowicie zmienić relacje między narodami – oprzeć je na prawie równości między ludźmi i narodami.

Myśli Jastrzębowskiego zawierają wiele oświeceniowych wątków ideowych, przenikniętych jednak myślą romantyczną, a szczególnie polską myślą niepodległościową.

Jako zdeklarowany pacyfista postulował zmianę wizerunku godła polskiego, tak by wyrażało ono dążenie narodu do pokoju. Należy raz jeszcze podkreślić, że mimo głoszenia idei pokojowych, Jastrzębowski gorąco popierał walkę Polaków o niepodległość – przyrodzone prawo każdego narodu.

Po stłumieniu powstania listopadowego Rosjanie zniszczyli nakład broszury „Konstytucji dla Europy”, a jej autor przez kilka lat nie mógł otrzymać państwowej posady. Dopiero w 1836 r. został zatrudniony jako profesor w Instytucie Rolniczo-Leśnym w Marymoncie pod Warszawą. Przez kilkadziesiąt lat prowadził działalność naukową i pedagogiczną, był członkiem kilku towarzystw naukowych i ekonomicznych. Zmarł w Warszawie w 1882 r.

• Jastrzębowski Wojciech Bogumił, Traktat o wiecznym przymierzu między narodami ucywilizowanymi. Konstytucja dla Europy, oprac. F. Ramotowska, Warszawa-Łódź 1985;
• Hryniewiecki B., Wojciech Jastrzębowski (1799-1882), „Rocznik Nauk Ogrodniczych”, t. 3, 1936.