Przysięga homagialna, czyli przysięga na wierność panującemu władcy, jaką zobowiązani byli składać obywatele Królestwa Polskiego (na mocy wydanego przez cesarza rosyjskiego, jako króla polskiego, statutu organicznego z 19. XI/1.XII 1815 r.) została anulowana aktem detronizacyjnym, uchwalonym przez Sejm 25. I 1831 r. Ta radykalna decyzja parlamentu polskiego, proklamowała w ten sposób niepodległość narodu. Oznaczała vacat na tronie i składała decyzję co do wyboru nowego monarchy w ręce reprezentowanego w Sejmie społeczeństwa.

Akt detronizacji pociągnął za sobą określone skutki natury prawnej i politycznej. Najważniejszymi były: sprawa wykonania nowej przysięgi homagialnej, która miała łączyć się z potwierdzeniem akcesu całego narodu do powstania, oraz kwestia deklaracji o formie rządu.

Sprawa nowej przysięgi stała się przedmiotem prac komisji sejmowych, a następnie burzliwej dyskusji sejmowej w obu izbach, w której ścierały się różne poglądy. Ostateczną wersję prawa o przysiędze homagialnej przyjęto na posiedzeniu połączonych izb parlamentu 8.II 1831 r. Nakładała ona obowiązek wykonania przez każdego mieszkańca Królestwa Polskiego (powyżej osiemnastego roku życia) przysięgi Sejmowi, przy którym pozostawały prawa majestatu. Określono ją jako przysięgę na wierność Ojczyźnie i narodowi polskiemu reprezentowanemu w Sejmie, oraz na posłuszeństwo władzom ustanowionym przez Sejm, i na popieranie powstania. Uchwała o przysiędze oraz jej wykonanie, legalizowały de facto uchwałę detronizacyjną. Termin wykonania przysięgi, wyznaczony pierwotnie na sześć tygodni od podjęcia uchwały, był kilkakrotnie przedłużany.

Według uchwały sejmowej i zarządzeń wykonawczych, księgi homagialne, w których ludność miała potwierdzać podpisem przysięgę, zostały otwarte dla ogółu ludności i funkcjonariuszy państwa w komisjach wojewódzkich, w biurach komisarzy obwodowych, w urzędach municypalnych, w gminach, oraz w niektórych urzędach centralnych dla pracowników określonych resortów. Kontrolę nad składaniem przysięgi sprawowały władze terenowe, centralne, resortowe oraz Rząd Narodowy i Sejm. Do jej organizowania włączyli się również duchowni (głównie rzymskokatoliccy). Po wykonaniu przysięgi na danym terenie, księgi i protokoły jej wykonania, przesyłano do Senatu, w którego Archiwum były deponowane (choć nie wszystkie trafiły tam przed końcem powstania).

Mimo wysiłków władz nie wszędzie proces składania przysięgi przebiegał sprawnie. Wynikało to zarówno z czynników obiektywnych (zajęcie części terytorium przez nieprzyjaciela, toczące się walki), jak i niechęci części ludności do powstania (np. ewangelickich osadników niemieckich) czy słabych umiejętności organizacyjnych terenowego aparatu administracyjnego.

Prezentowany dokument jest przykładem zaświadczenia złożenia przysięgi homagialnej z terytorium województwa krakowskiego. Zaświadczenia takie były obligatoryjnie wydawane urzędnikom i oficjalistom. Natomiast osoby prywatne mogły je otrzymać na własną prośbę. Prezentowane zaświadczenie zostało wydane Feliksowi Rzewuskiemu, który był dzierżawcą Buska i stworzył w nim uzdrowisko. Zaświadczenie zostało wydane przez Wydział Administracyjny Komisji Województwa Krakowskiego i potwierdzało, że złożył on przysięgę homagialną w biurze Komisji. Warto podkreślić, ze zaświadczenie takie było wymagane przy staraniach o publiczne posady, wyborach do reprezentacji narodowych i przy wpisach do ksiąg obywatelskich. Było więc swoistym świadectwem moralności politycznej.

• Ramotowska F., Przysięga i księgi homagialne narodu polskiego roku 1831, „Archeion” t. 85, s. 91-127;
• Ramotowska F., Uchwała Sejmu Królestwa Polskiego z roku 1831o przysiędze homagialnej narodu, „Miscellanea Historico-Archivistica” t. 2 (1985), s. 39-72.