W Królestwie Polskim do składania przysięgi na wierność panującemu zobowiązywał obywateli statut organiczny o prawach politycznych i obywatelskich, sejmikach, zgromadzeniach gminnych i Sejmie, wydany przez cesarza rosyjskiego jako króla polskiego 19 XI/1 XII 1815 r. Przysięgę na wierność składali również wojskowi i żołnierze. Obywatele Królestwa zostali z niej zwolnieni dopiero przez akt detronizacji cesarza rosyjskiego, uchwalony po wybuchu powstania listopadowego w Sejmie rewolucyjnym, 25 I 1831 r. Kilkanaście dni później, 8 II 1831 r., została przyjęta przez Sejm uchwała o przysiędze homagialnej, składanej przez naród polski na wierność władzom narodowym Królestwa Polskiego. Upadek powstania listopadowego spowodował wzrost represji carskich, które odczuł ogół ludności Królestwa. W stosunku do pozostałych lub powracających do kraju urzędników, wojskowych, żołnierzy, obywateli polskich, przeprowadzono swoistą „lustrację”, która miała na celu określenie ich przydatności do dalszego funkcjonowania w strukturach administracji państwowej narzuconej przez zaborcę. Wprowadzono specjalne formularze tzw. protokołów instalacyjnych na stanowiska urzędnicze, które miały ujawnić dotychczasowy przebieg nauki lub służby, z uwzględnieniem złożonej przysięgi homagialnej oraz udziału w wydarzeniach 1830/1831 r. Kandydaci na urzędników musieli ponadto podpisać „deklarację nienależenia do Towarzystw tajnych” oraz „deklarację nienależenia do Rewolucji w r. 1830”.

Szczególną lustrację przeprowadzono po upadku powstania listopadowego wśród jego najbardziej czynnych uczestników, czyli wojskowych. W obliczu klęski powstania wycofujące się oddziały polskie przekroczyły 28 IX 1831 r. granicę austriacką, a pozostałe, 5 października, pruską. Część oficerów powróciła do kraju; chcąc w nim pozostać musieli złożyć ponowną przysięgę na wierność cesarzowi Rosji i opisać dokładnie swój udział w „rewolucji” 1830/1831. Po zajęciu Warszawy przez Rosjan, urzędnicy Komisji Rządowej Wojny pozostali w stolicy, przystąpili do rejestrowania polskich oficerów, potwierdzających lub składających po raz pierwszy przysięgę wierności cesarzowi Mikołajowi. Odbywało się to prawdopodobnie na polecenie władz rosyjskich; nie należy jednak wykluczać aktywnego udziału w tym procederze członków Komisji Rządowej Wojny, którzy namawiając jesienią 1831 r. polskich oficerów do złożenia takiej przysięgi twierdzili, że możliwe jest jeszcze odbudowanie Wojska Polskiego, a złożenie przysięgi przed cesarzem przekona go, że znaczna część korpusu oficerskiego jest skłonna mu wiernie służyć. Komisja Rządowa Wojny sporządziła listy oficerów przebywających w Warszawie, znajdujących się w lazaretach, chcących wyjechać ze stolicy na prowincję, do Prus, Austrii, czy guberni rosyjskich. Przede wszystkim jednak zostali zarejestrowani wszyscy ci, którzy stawili się przed Komisją i złożyli ponownie przysięgę wierności cesarzowi Rosji. Każdy z przesłuchiwanych musiał szczegółowo wyjaśnić, jaki stopień zajmował przed wybuchem powstania, czym zajmował się w czasie jego trwania, jakie otrzymał nominacje, i czy przebywał w Warszawie, a jeśli nie, to skąd do niej przybył. Znalazła się tu również adnotacja o złożonej przysiędze. Materiał zgromadzony w ten sposób stanowi kilka jednostek w spuściźnie aktowej Komisji Rządowej Wojny. Omawiane akta o nr 478 prowadzone są w języku polskim, (podczas gdy zdecydowana większość pozostałych w j. francuskim). Wojskowi w nich zapisani zostali podzieleni na grupy, w zależności od zajmowanego stanowiska i stopnia wojskowego przed wybuchem powstania; są tu generałowie (m.in. gen. Izydor Krasiński, od 4 II 1831 r. minister wojny; gen. Jan Weyssenhoff, dowódca ułanów; hr. Jan Krukowiecki, gen. dywizji i prezes Rządu Narodowego; gen. Franciszek Rohland, dowódca dywizji; pułkownicy i podpułkownicy, m. in. Ignacy Prądzyński, awansowany po wybuchu powstania na generała, uczestnik bitew pod Wawrem i Dębem Wielkim; Józef Koriot, płk Korpusu Inżynierii, majorowie; następnie sztab główny wojska, z podziałem na części składowe, kolejno: pułki i korpusy poszczególnych formacji wojskowych, administracja wojenna, m.in. urzędnicy Komisji Rządowej Wojny, lekarze, kapelani. Przechowywane w AGAD akta obejmują tylko oficerów, którzy stanęli przed Komisją; nieposłuszni pozostali poza granicami Królestwa (Prusy, Galicja, Kraków) lub wyemigrowali, głównie do Francji.

Spisy wojskowych dokonane po upadku powstania, były, jak się wydaje, pierwszą lustracją przeprowadzoną na ziemiach polskich na tak szeroką skalę, która miała określić i ustalić udział poszczególnych osób w walkach 1830/1831 r. oraz ich stosunek do „prawowitej” władzy, która powróciła w wyniku klęski rewolucji. Jak wiadomo, nie przyniosła ona efektu spodziewanego przez urzędników Komisji Rządowej Wojny; armia polska przestała istnieć. W latach 1831-1914 oddziały polskie, organizujące się w czasie powstań i zrywów wolnościowych innych narodów, miały charakter tylko ochotniczy i pomimo podejmowanych prób (powstanie styczniowe) nie przekształciły się w regularne wojsko.

• Bielecki R., Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 1-3, Warszawa 1995-1998;
• Czubaty J., Wodzowie i politycy. Generalicja polska lat 1806-1815, Warszawa 1993;
• Gembarzewski B., Wojsko polskie 1815-1830, Warszawa 1903;
• Ramotowska F., Przysięga i księgi homagialne narodu polskiego roku 1831, „Archeion”, t. 75, 1988, s. 91-127;
• Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego, Warszawa 1980.