W XIX w. wybuchły w Królestwie Polskim dwa wielkie powstania narodowe: listopadowe (1830/31) i styczniowe (1863/64). Walkę z rosyjskim zaborcą podjęły siły patriotyczne narodu, dążąc do odzyskania wolności i niepodległości państwa polskiego. Hasła takie były umieszczane na sztandarach i pieczęciach powstańczych. Społeczeństwo i wojsko wystąpiło przeciwko bezprawiu, uciskowi, szpiegostwu, postępującej rusyfikacji i militaryzacji kraju oraz likwidacji autonomii Królestwa. W powstaniu listopadowym po raz pierwszy w dziejach Polski, jako znaku rozpoznawczego, powstańcy użyli biało-czerwonej kokardy. Barwy tego znaku były zgodne z prawidłami heraldyki, polskimi obyczajami oraz tradycjami. Choć kokarda przyjęła się powszechnie (noszona na nakryciach głowy), ze zrozumiałych względów najwcześniej wprowadzono ją w wojsku. Kwestia koloru kokardy narodowej była jednak w początkowej fazie powstania przedmiotem sporu. Ludność cywilna przyjęła białe kokardy wojskowe, wyrażając tym samym jedność narodu z wojskiem w walce o wyzwolenie Ojczyzny. Kolor kokardy był symbolem zrywającego jarzmo niewoli narodu, powstałego do walki i nawiązywał do tradycji wojskowej Rzeczypospolitej przed rozbiorami. Stała się także symbolem sił umiarkowanych, przeciwnych rewolucji. Członkowie radykalnego Towarzystwa Patriotycznego przyjęli natomiast kokardy trójkolorowe: granatowo-biało-amarantowe, nawiązując tym samym do rewolucyjnych wystąpień w Belgii i Francji. Za ich przykładem poszli zwolennicy walki zbrojnej z caratem: młodzież, studenci, „warszawska ulica”. Sprawa kokardy narodowej stała się przedmiotem obrad Sejmu. Wniosek w sprawie kokardy koloru biało-czerwonego wniósł poseł Walenty Zwierkowski. Po wysłuchaniu opinii komisji sejmowych i zauważając potrzebę wprowadzenia jednolitej odznaki, „po którą winni się łączyć Polacy”, 7 II 1831 r. połączone izby senatorska i poselska wydały uchwałę, która głosiła, że „kokardę narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, tj. kolor biały i czerwony”. W dyskusji na ten temat przeważały głosy podkreślające, że barwy biała i czerwona były już używane w Polsce „od wieków”. Uchwała ta stała się pierwszym aktem uchwalonym przez Sejm - najwyższe przedstawicielstwo całego narodu, normującym kwestię polskich barw narodowych. Była także wyrazem kompromisu między siłami radykalnymi i umiarkowanymi. Wykonanie tej ustawy Sejm powierzył Rządowi Narodowemu, który realizować miał też postanowienia Sejmu odnośnie stempla monety krajowej, i wizerunku pieczęci i znaków urzędowych z polskim godłem państwowym. Biało-czerwone kokardy przyjęły się powszechnie w wojsku i wśród ludności cywilnej już w połowie lutego. Białą kokardę, która kojarzyła się z chorągwiami tego koloru, wywieszanymi na znak poddania zostały odrzucone; przez jakiś czas radykałowie forsowali kokardę trójkolorową, ale i ona z czasem była używana już tylko sporadycznie. Kokarda uchwalona przez Sejm upowszechniła polskie barwy narodowe, które pojawiły się na chorągwiach, proporcach, odznakach, także w szczegółach ubioru.

• Powstanie listopadowe 1830-1831. Dzieje wewnętrzne. Militaria. Europa wobec powstania, pod red. W. Zajewskiego, Warszawa 1980;
• Ramotowska F., Władze centralne powstania 1830-1831 r. i ich kancelarie, „Archeion”, t. 76, 1983;
• Russocki S., Kieniewicz S., Willaume J., Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Warszawa 1963;
• Zwierakowski W., Rys powstania, walki i działań Polaków 1830-1831, Warszawa 1973.